Aangeleerde hulpeloosheid.
Als je langere tijd in een situatie verkeert waarin je niet bij machte bent om onplezierige en pijnlijke ervaringen uit de weg te gaan of te laten ophouden, dan zul je daarna in een nieuwe situatie hulpeloos gedrag kunnen vertonen. Je hebt geleerd dat je eigen inbreng en inzet er toch niets toe doet.
Diverse onderzoekers hebben ontdekt dat als je mensen een mogelijkheid geeft om invloed uit te oefenen (ze hoeven deze invloed niet eens te gebruiken) ze beter kunnen leren, functioneren en gezonder zijn. Een groep studenten moesten studeren terwijl er in de ruimte veel lawaai werd gemaakt. De eerste groep kreeg een volume knop ter beschikking waar ze op konden drukken om het geluid zachter te zetten. De tweede groep kreeg geen knop. De deelnemers van de eerste groep gebruikten de knop niet maar konden beter studeren dan de groep die geen knop bezat.
De wetenschapper Seligman (die we ook kennen van de positieve psychologie) heeft in ‘67 ontdekt dat als je honden een elektrische schok geeft en geen mogelijkheid deze te ontvluchten ze passief en hulpeloos worden. Een andere groep honden kreeg de mogelijkheid om een knop in te drukken om de shocks te laten stoppen. Beide groepen werden daarna in een andere kooi geplaatst die uit twee ruimtes bestonden en waar de honden over een drempel heen konden springen. De hond die geleerd had om de knop te bedienen, leerde nu om van ruimte te veranderen als de schok kwam, de andere hond bleef liggen.
Aangeleerde hulpeloosheid geeft veel frustraties.
Je kunt dit bij je werkgever ervaren als je in herhaaldelijke reorganisaties en bezuinigingen zit; bij een bedrijf waar niets aan de problemen wordt gedaan, waarvan je weet dat simpele oplossingen het werk zouden vergemakkelijken; als je met onwerkbare regels rekening moet houden.
Je kunt ook in je privésituatie hulpeloosheid aanleren. Elke keer dat je wordt tegengewerkt of onvoldoende kunt doen wat er voor nodig is om je te ontwikkelen - door je opvoeding, partner of situatie. Als je graag ander werk zou willen doen maar gelooft dat je te oud bent, of dat je gelooft dat er maar één werkgever is waar je kunt werken. Je kunt vastzitten in een relatie waarin je niet gelukkig bent. Je hebt geen baan, geen geld, je ziet geen mogelijkheden om hieruit te komen. Je lijf is altijd moe of heeft altijd pijn wat je ook doet, je krijgt het niet veranderd.
Dit filmpje laat heel goed zien hoe je denkt dat je vastzit, hoe je denkt dat je hulpeloos bent. Het is niet zo raar dat je somber wordt van deze situatie, van jezelf. Je kunt er eigenlijk niets aan doen dat je geleerd hebt om te blijven staan. Geen invloed kunnen uitoefenen op je omgeving maakt hulpeloos.
Dit betekent niet dat je dit niet kunt afleren. Blijf je op de roltrap staan of stap je er toch zelf af?
- Kijk naar jezelf. Wanneer bepaalt jouw aangeleerde hulpeloosheid jouw gedrag en gedachte? In welke situatie herken je dit gedrag? Doe je dit thuis? Op je werk? In je relatie? Als je weer eens het ouderlijke huis bezoekt?
- Maak elke dag een kampvuurtje in je kamer (figuurlijk of brand je haard als je die hebt) en gooi daar al je weerstand uit je omgeving in. Je leidinggevende die wil dat je alles op zijn manier doet. Je werkgever die er voor kiest wegens de werkdruk om ondanks de problemen niet naar je te luisteren. Je partner die nooit iets wil. Officiële instanties die niet mee willen werken. Elke dag verbrand je je belemmerende geloofsovertuigingen en je aangeleerde hulpeloosheid.
- Zie voor je dat het anders kan. Kijk naar anderen, hoe gaan zij er mee om? Wat doen zij anders?
- Maak een lijst van zaken waar je wel invloed op hebt, over de keuzes die je wel kunt maken. Het mag heel klein zijn. Dat je bepaalt wat je eet, wat je aantrekt, wat je koopt, wie je spreekt of wat je leest. Maak een lijst van alle knoppen in je leven, het zijn er meer dan je denkt.
- Ben je een leidinggevende van een afdeling en heb je werknemers die dit gedrag laten zien. Weet dat ze dit niet expres doen. Ze zijn in de valkuil gestapt van de klassieke conditionering en zijn nu geprogrammeerd naar hulpeloosheid. Heb begrip, neem ze bij de hand, luister naar ze en geef ze een knop waar ze op kunnen drukken (figuurlijk).
- Kijk naar de cultuur en onderzoek waar de cultuur een belangrijke rol speelt bij het hulpeloos maken van zijn werknemers. Mogen er geen fouten gemaakt worden? Is de structuur of directie dominant en mag je niet meedenken? Waar zou je meer Semco-stijl kunnen invoeren?
- Kijk naar de regels. Welke afspraken creëren hulpeloos gedrag? Welke regels werken averechts?
Er zijn twee dingen die je kunt doen als je vast staat op een roltrap. Je blijft staan of je gaat lopen.
Beide vaardigheden beheers je al. Stap voor stap kun je leren om je hulpeloosheid af te leren. Je krijgt meer invloed en dat geeft veerkracht, voldoening en volharding.
... of lees één van de onderstaande tips.